Trịnh Khả rất ham mê đọc sách,thường nằm nghỉ ngơi ở chùa Kiều Sơn.Sách Thanh Hóa tỉnh, Vĩnh Lộc huyện chí của tác giả Lưu Công Đạo viết:Năm 1407,sau khi bắt sống được cha con Hồ Quý Ly,nhà Minh đặt ách cai trị,đã sai Trương Phụ đi khắp các quận huyện nước ta xem phong thủy. Một hôm đến xã Kim Bôi ngắm kỹ non nướcđịa hình thì thấy: “Hướng Càn có đồn binh, hướng Cấn có chỗ lên ngựa..., trong đất ấy ắt sẽ sinh ra tướng giỏi”.

Năm 16 tuổi,một hôm Trịnh Khả dắttrâu đi cày về ngồi nghỉ tạicổngchùa Kiều Sơn.Trương Phụ thấy ông kỳ lạ cho rằng đây là người mình đang cần tìm. Nhìn dung mạo khôi ngô, mày rồng,tránhổ, tai dày dính thịt, mắt nhỏ ẩn thần ông lập tức hỏi:“Con là ai ngồi đây có công cángì”;Trịnh Khả trả lời “Tôi là người nông canh nhàn hạ câu cá, ngồi đợi quạt gió cỏ nam thơm, đa tạ quan nhân đã để mắt tới kẻ hèn mọn. Có quan hệ gì đâu?”.Trương Phụ vừa nghe nói thất sắc đáp lại rằng “Ngươi có tướng mạo phi thường, nhưng lời nói lại càng phi thường hơn”Rồi lại nói “Câu cá phải có bạn cùng câu, ấy cỏ Nam thơm phải có người thưởng ngoạncùng, ngươi cũng không phải là ngoại lệ, kẻ tiền bối của ta sau này ta sẽ bắt được ngươi”tức thì ôngđứng dậy cười và nói “có việc nhà bức bách, vả lại phải xin cha mẹ mới đi được” rồi về nói với mẹ “Con là người nước Nam, sao lại yên việc với bọn giặc Ngô” bèn chốn đến gia đình người cô ở Duyên Phúc. Thời gian không lâu giặc Minh kéo đến nhà bắt ông không được chúng đã quay sang giết charồiném xác xuống sông Mã lúc ấy là ngày 14 tháng 9. Hai ngày sau Trịnh Khả mới biết chuyện men theo bờ sông tìm cha đến Hà Uyên (vựcTôm) bỗng thấy có 2 người đương vớt xác của thân phụ ông lên đem chôn, khi lại gần ông bàng hoàng sợ hãi ôm xác cha lên bờ tìm nơi cao an táng. Lại thấy một ông lão tóc bạc chắp tay hướng về phía ông mà nói rằng “Cát địa ở trước mặt ông đó sao không mang đến táng ở đó, đất bằng huyệt khởi, chỉ có lòng đất mới giữ được lâu…sau 3 năm sẽ phát phúc”.Ôm xác chatáng ở đórồivề xã Diên Phúc chịu tang cha vừa căm thù giặc quyết chí báo thù. Nghe tin LêLợiđang náu mình ở Lam Sơn ngầm nuôi binh mã, ông liền vác gươm tới xin theo.

Đến với Lê Lợi, Trịnh Khả được trọng dụng tin dùng, ông được phong làmPhó chỉ huy lực lượng quân Thiết Đột. Ngày 07 tháng 2 năm 1418 Lê Lợi long trọng tổ chức lễ tế cờ,bố cáo với thiên hạ bắt đầu cuộc khởi nghĩa chống quân Minh đô hộ. Nhiều trận đánh lớn của nghĩa quân Lam Sơn với quân Minh điển hình là trận ở Lạc Thủy với lòng chiến đấu dũng cảm nghĩa quân đã đánh cho giặc Minh tơi bời chém được ba nghìn thủ cấp bắt sống được gần một nghìn tên.

Bấy giờ,để trả thù và uy hiếp lòng tin của nhân dân đối với Lê Lợi và toàn bộ nghĩa quân, giặc Minh đã kéo đến Phật Hoàng quật mộ lấy thi hài của thân phụ Lê lợi, chúng loan báo khắp nơi rằng ngôi huyệt đại phát của dòng họ Lê không còn, theo Lê Lợi chỉ có đổ máu vô ích mà thôi. Lúc bấy giờTrịnh Khảđến trước mặtLê Lợi xin được làm việc lớn mang thi hài của thân phụ trở về. Ông liềnđộicỏ mà bơi đến bến Dao Xá Thượng thẳng đến trước mủi thuyền,lúc bấy giờ quân Minh đang ngủ say Trịnh Khả bèn lấy cái tiểu đựng xương cốt thân phụ Lê Lợi đem về.Tỉnh giấc, quân Minh kiểm tra không thấy hài cốt tổ tiên của Lê Lợi đâu vô cùng sợ hãi cho rằng việc ấy là do trời giúp Lê Lợi.

Mưu trả thù không thành,giặc Minh tức tốc kéo quân đánh vào Lam Sơn lần thứ 2 trận đánh quá bất ngờ khiến nghĩa quân bị tổn thất nặng phải rút lên núi Chí Linh. Trong bối cảnh đó,Lê Lợi muốn có sự giúp đỡ của Ai Lao ông đã cửTrịnh Khảlà người vừa thông thạo tiếng nói, ứngxử nhanh nhẹn thông minh, nắm vững đường đi lốilạisang làm sứ giả. Triều đình Ai Lao đồng ý giúp Lam Sơn một số quân và voi chiến, binh khícùngvới lương thực. Với thành công lớn trong chuyến đi sứTrịnh Khảđã góp phần quan trọng vào việc hồi phục lực lượng của nghĩa quân Lam Sơn.

Tháng 10 năm 1424 nghĩa quân Lam Sơn ồ ạt tiến công vàoNghệ An,TrịnhKhả là một trong những tướng lĩnh cầm quân tham gia cuộc tấn công quan trọng này, ông trực tiếp chỉ huy quân đánh nhau với giặc đến mấy mươi trận lớn nhỏ trận nào ông cũng là người xung phong lên đầu hãm giặc, lập công. Lê Lợi và bộ chỉ huy đánh giá rất cao tài năng và cống hiến đa dạng của Trịnh Khả.

Tháng 9 năm 1426 nghĩa quân Lam Sơn tiến quân ra Bắc,lúc này Trịnh Khả cùng với các tướng Phạm Văn Xảo, Lý Triện và Đỗ Bíchỉ huy ba đạo quân có nhiệm vụ uy hiếp mặt Nam của Thành Đông Quan, đồng thời sẵn sàng chặn đứng đường viện binh của giặc từ Vân Nam tràn qua, lập được nhiều chiến công xuất sắc đánh thắng 3 trận lớn đó là trận Ninh Kiều, trận Nhâm Mục, trận Xa Lộc. Đáng chú ý ở trận Ninh Kiều,Trịnh Khả đã có công chỉ huy phục binh bất ngờ đánh cho Trần Trí một trận tơi bời tháo chạy về Đông Quan, ngay sau đó Ninh Kiều được xây dựng thành căn cứ rất lợi hại của nghĩa quân Lam Sơn.

Ngày 10 tháng giêng năm Đinh Mùi,Trịnh Khả tiến binh về phía Bắc bờ sông Lô bao vây thành Đông Quan, Vương Thông sợ hãi cấp báo với nhà Minh. Nhà Minh saiLiễu Thăng,Mộc Thạch chia đường sang cứu viện, khi nghe tin quân Liễu Thăng thất bại Mộc Thạch gom quân chạy về. Trịnh Khả tổ chức tung quân đuổi đánh ở Đan Xá và Lãnh Châu,quân Mộc Thạch đại loạn, quân tachém được hơn một vạn thủ cấp bắtđược hơn nghìnngười ngựa cùng nhiều khí giới, lương thảokhông kể xiết.Lãnh Câu và Đan Xá là hai đòn cực mạnh cuối cùng, góp phần đánh gục hoàn toàn cuồng vọng của Vương Thông nói riêng và triều đình nhà Minhnói chung. Tháng 12 năm 1426,Vương Thông xin hòa,rút quânvề nước.

Niên hiệu Thuận Thiên nguyên niên 1428Lê Lợi dẹp yên giặcMinh, phong tước công hầu, ban quốc tính. Trịnh Khả được ban hàm Kim Tử Vinh Lộc Đại Phu, Tả lân Hộ vệ tướng quân, được ban túi Kim Ngưu và Ngân Phù. Năm 1429 nhà Lêchokhắc biển ghi tên tuổi của các vị khai quốc công thầntrong đó cóTrịnh Khả.

Năm 1434,thừa lệnh vuaLêThái Tổ,Trịnh Khả đem quân sang giúp Ai Lao, cùngnăm ông được cử làm tướng tiên phong cầm quân đi đánh giặc Chiêm Thành giành thắng lợiđượcphong làm Thái úy ban cho sáu chữ “Công thần thủ tướng Phụ chính’.

Trịnh Khả là lão thầndưới triều Hậu Lê,trải qua 3đờivua,công lao rực rỡ.sau này được truy tặng là liệt QuốcCông, ban cho một trăm mẫu ruộng tế điền.Khi vuaLê Thánh Tông lên ngôi,truy nhớ tới ơn cứu mẹđãgia phongcho Trịnh Khảlà HiểnỨngVươngThượng đẳng phúc thầnvà lệnhcho làng Kim Bôi(ngàynaylàlàng Giang Đông xã Vĩnh Hòa)lập đền thờông.

Đền thờ và Bia kýđược xây dựngtrên triền đồi, hướng Namnhìn radòngsông Mã.Cấu trúc của đền gồm:

Nghinh Môn (cổng)xây gạch có 2 lớp mái lợp ngói vảy, hai bên có hai tượng hộ pháp cầm trường đao đứng dưới mái che, qua nghinh môn là dãy bậc thang dẫn lên đền chính 21 bậc, phía bên phải dãy bậc thang là nhà thủ từ.

Đền chínhcó cấu trúc hình chữ nhị(=), tiền đường có 3 gian 2 dĩ;hiên trước được ghép với 2 tráihaibên tạo thành hình thức 4 mái có góc đao;bốn trụ hiên xây gạch, cấu trúc vì kèođơn giản. Mái tiền đường lợp ngói vảy cá, chính giữa bờ nóc trang trí lưỡng long trầunguyệt.

Hậu cungtiếp nốivới tiền đường qua một khoảng sân nhỏ. Hậu cung rộng 18m²tường xây gạch máicuốn vòm;có một cửa đi mở ra phía trước; Haibên hậu cung có 2 nếp nhà 2 gian quay nghiêng góc30⁰vàotiền đường. Nhà phía bên trái là thờ các vị con trai, bên phải thờ các vị con gái.

Nhà Biađi về phía sau qua lối nhỏ có bậc lên,nhà bia có hình thức 4 trụ, mới được xây dựng gần đây bằng bê tông cốt thép, phía sau là khu lăng mộ của song thân cùng các con trai,congái của Trịnh Khả.

Tấm bia đághi nhận thân thế và sự nghiệp của Trịnh Khả, Bia được làm bằng đáxanhnguyên khối đặt trên lưng rùa có kích thước cao 1,30m, rộng 70cm, dày 0,02m.Đỉnh bia hìnhvòng cung khắc hai bông cúc hóa long chầuvàonhau. Bia được soạn niên hiệu Thái Hòa thứ 6 (1447) đời vua Lê Nhân Tông, người soạnlàThái học sinh khoa Canh Thìn (1400) triều Hồ tên là Nguyễn Mộng Tuân, người khắc là Nguyễn Thiên Lộ, ngự tiền tả ban. Toàn văn chữ Hán khắc kiểu chữ Khải, khoảng 22 dòng, mỗi dòng từ 2 đến 70 chữ.